کد مطلب:212759 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:43
سفارش و تاکید ائمه اطهار به تلاش و کوشش و کسب و کار و زراعت
نویسنده گوید: در اخبار و روایات اهل بیت عصمت و طهارت صلوات الله علیهم اجمعین، راجع به كسب و تجارت و زراعت، و خلاصه به كوشش و كار، تأكید و سفارش بسیاری شده، و از تن پروری و بیكاری و سربار دیگران بودن، نهی شدیدی گردیده. امام صادق (ع) می فرماید: «الكاد علی عیاله كالمجاهد فی سبیل الله»، كسی كه برای تأمین زندگی خود و عائله اش كوشش كند، همانند سربازی است كه در جبهه جنگ برای خدا بجنگد. [1] .
[ صفحه 320]
و لذا فقهای شیعه، در كتب فقهیه، كتابی به عنوان «كتاب التجارة» ایراد كرده اند، و در آن كتاب علاوه بر احكام معاملات، روایاتی از ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین، راجع به تأكید و تشویق به كار و كسب، و نهی از ترك تجارت و بی كار زیستن، ذكر نموده اند كه ما به چند روایت، از آن روایات، اشاره می نماییم:
از امام صادق (ع) روایت شده كه فرمود: تجارت: عقل را زیاد می سازد، و ترك تجارت، عقل را زایل می گرداند. [2] .
از فضیل بن یسار روایت شده كه گفت: به امام صادق (ع) عرض كردم كه من تجارت را ترك كرده ام. حضرت فرمود: این كار را مكن. در مغازه را باز كن و بساطت را پهن نما، و از خداوند درخواست روزی كن. [3] .
از اسباط بن سالم بیاع الزطی نقل شده كه گفت: روزی محضر حضرت صادق (ع) بودم، امام از معاذ، فروشنده كرباس، پرسید؛ عرضه داشتند: تجارت را ترك كرده، حضرت فرمود: ترك تجارت، كار شیطان است. و هر كس كار و كسب را ترك كند، دو سوم عقلش زایل می گردد.
آیا ندانستید كه رسول خدا (ص) هنگامی كه كاروانی از شام آمد، جنسی از آن كاروان خرید، و بفروخت، و به مقداری كه قرضش را بپردازد استفاده برد؟ [4] .
و نیز از اسباط بن سالم روایت شده كه گفت: به محضر حضرت صادق (ع) وارد شدم، از احوال عمر بن مسلم پرسید، گفتم: مردی است صالح، و لیكن تجارت را ترك كرده. حضرت سه مرتبه فرمود: ترك تجارت كار شیطان است... [5] .
از رسول خدا (ص) روایت شده كه فرمود: نه دهم روزی در تجارت است و یك دهم آن در دامداری. [6] .
و از حضرت صادق (ع) روایت شده كه امیرالمؤمنین (ع) به ایرانیان فرمود: تجارت كنید تا خدا به شما بركت دهد، چون شنیدم از رسول خدا (ص) كه فرمود: رزق ده جزء است كه نه جزءاش در تجارت و یك جزءاش در سایر كارهاست. [7] .
[ صفحه 321]
امام صادق (ع) فرمود: هر كس مشغول تجارت باشد از مردم بی نیاز شود؛ گفته شود: و لو عائله دار باشد؟ فرمود: و لو عائله دار باشد، چون نه دهم روزی در تجارت است. [8] و امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین (ع) روایت كرده كه حضرت فرمود: به دنبال تجارت بروید كه در تجارت بی نیازی است برای شما از آن چه در دست مردم است، همانا خدای عزوجل صاحب حرفه درستكار را دوست می دارد. [9] .
فضل بن ابی قره گوید: محضر حضرت صادق (ع) بودم، پرسید، از مردی، كه چرا امسال به حج نیامده؛ عرض شد: تجارت را ترك كرده و دستش خالی شده. حضرت كه تكیه كرده بود، راست نشست، و فرمود: تجارت را ترك نكنید تا بی ارزش نشوید، تجارت كنید تا خدا برای شما مبارك گرداند. [10] .
از محمد بن فضیل، از ابی حمزه، از امام باقر (ع) روایت شده كه فرمود: هر كس كار و كوشش كند تا از مردم بی نیاز گردد، و بر اهل خانه اش توسعه دهد، و به همسایگانش نیكی كند، روز قیامت خدا را ملاقات كند در حالیكه صورتش مثل ماه شب چهارده بدرخشد. [11] .
امام باقر (ع) از رسول خدا (ص) روایت كرده كه فرمود: عبادت هفتاد جزء است، و افضل از تمام عبادات، به دست آوردن حلال است. [12] .
ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین همان گونه كه دیگران را به تجارت و كار و كوشش وا می داشتند، خود نیز كار می كردند، و دست از تلاش و كوشش بر نمی داشتند:
در كافی، از عبدالاعلی روایت شده كه گفت: امام صادق (ع) را، در روز بسیار گرمی، در یكی از راه های مدینه دیدم، عرض كردم: قربانت گردم، با آن مقام و منزلتی كه در پیشگاه خدا و نسبتی كه با رسول اكرم (ص) داری، در چنین روزی این گونه كوشش و فعالیت و كار می كنی؟ فرمود: ای عبدالاعلی! به دنبال روزی بیرون آمدم تا از مثل تو بی نیاز گردم. [13] .
و نیز از اسماعیل بن جابر روایت شده كه گفت: روزی بر حضرت، در باغ خرمایی كه
[ صفحه 322]
داشت، وارد شدم، دیدم بیلی به دست گرفته و درخت ها را آب می داد، و پیراهنی از كرباس به تن كرده كه بر تنش چسبیده بود. [14] .
همچنین، در كافی، از ابی عمر شیبانی روایت شده كه گفت: امام صادق (ع) را دیدم كه بیلی به دست گرفته و لباس خشنی بر تن كرده و در باغ خودش كار می كرد و عرق از پشتش می ریخت، گفتم: فدایت گردم، بیل را به من بدهید تا من این كار را انجام دهم، فرمود: دوست می دارم آدمی، در راه طلب روزی، از حرارت آفتاب ناراحت شود. [15] .
داستان فرستادن حضرت صادق (ع) مصادف را به مصر، برای تجارت، با هزار دینار طلا كه به او مرحمت فرموده بود، معروف، و در كافی نیز نقل شده است. [16] .
از ابن عباس روایت شده كه رسول خدا (ص)، هنگامی كه به مردی نگریست و از اعمالش او را خوش می آمد، سؤال می فرمود: آیا این مرد شغل و حرفه ای دارد؟ اگر می گفتند بیكار است می فرمود: از چشمم افتاد. عرض می كردند: به چه جهت؟ می فرمود: اگر شغلی نداشته باشد، با دینش زندگی و امرار معاش می كند. [17] .
امام صادق (ع) فرماید: سه دسته از مردم بدون حساب به بهشت وارد می شوند: پیشوای عادل، بازرگان راستگو، و پیرمردی كه عمرش را در راه طاعت خدا صرف كرده باشد. [18] .
باید دانست كه پیش نیاز تجارت، فراگیری فقه و یادگیری احكام الهی و حلال و حرام است، تا تاجر را از ورطه حرام و گناه، و در نتیجه دوزخ، دور دارد.
اصبغ بن نبات گوید: «شنیدم كه امیرالمؤمنین (ع) روی منبر می فرمود: ای گروه تجارت پیشه! «الفقه ثم المتجر»، اول دانش مذهبی، سپس كوشش اقتصادی.
و نیز می فرمود: «التاجر فاجر، و الفاجر فی النار الا من اخذ الحق و اعطی الحق» [19] ، تاجر، فاجر و تبهكار است، و فاجر در آتش، الا آن كه داد و ستدش بر اساس حق باشد». [20] .
[ صفحه 323]
[ صفحه 320]
و لذا فقهای شیعه، در كتب فقهیه، كتابی به عنوان «كتاب التجارة» ایراد كرده اند، و در آن كتاب علاوه بر احكام معاملات، روایاتی از ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین، راجع به تأكید و تشویق به كار و كسب، و نهی از ترك تجارت و بی كار زیستن، ذكر نموده اند كه ما به چند روایت، از آن روایات، اشاره می نماییم:
از امام صادق (ع) روایت شده كه فرمود: تجارت: عقل را زیاد می سازد، و ترك تجارت، عقل را زایل می گرداند. [2] .
از فضیل بن یسار روایت شده كه گفت: به امام صادق (ع) عرض كردم كه من تجارت را ترك كرده ام. حضرت فرمود: این كار را مكن. در مغازه را باز كن و بساطت را پهن نما، و از خداوند درخواست روزی كن. [3] .
از اسباط بن سالم بیاع الزطی نقل شده كه گفت: روزی محضر حضرت صادق (ع) بودم، امام از معاذ، فروشنده كرباس، پرسید؛ عرضه داشتند: تجارت را ترك كرده، حضرت فرمود: ترك تجارت، كار شیطان است. و هر كس كار و كسب را ترك كند، دو سوم عقلش زایل می گردد.
آیا ندانستید كه رسول خدا (ص) هنگامی كه كاروانی از شام آمد، جنسی از آن كاروان خرید، و بفروخت، و به مقداری كه قرضش را بپردازد استفاده برد؟ [4] .
و نیز از اسباط بن سالم روایت شده كه گفت: به محضر حضرت صادق (ع) وارد شدم، از احوال عمر بن مسلم پرسید، گفتم: مردی است صالح، و لیكن تجارت را ترك كرده. حضرت سه مرتبه فرمود: ترك تجارت كار شیطان است... [5] .
از رسول خدا (ص) روایت شده كه فرمود: نه دهم روزی در تجارت است و یك دهم آن در دامداری. [6] .
و از حضرت صادق (ع) روایت شده كه امیرالمؤمنین (ع) به ایرانیان فرمود: تجارت كنید تا خدا به شما بركت دهد، چون شنیدم از رسول خدا (ص) كه فرمود: رزق ده جزء است كه نه جزءاش در تجارت و یك جزءاش در سایر كارهاست. [7] .
[ صفحه 321]
امام صادق (ع) فرمود: هر كس مشغول تجارت باشد از مردم بی نیاز شود؛ گفته شود: و لو عائله دار باشد؟ فرمود: و لو عائله دار باشد، چون نه دهم روزی در تجارت است. [8] و امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین (ع) روایت كرده كه حضرت فرمود: به دنبال تجارت بروید كه در تجارت بی نیازی است برای شما از آن چه در دست مردم است، همانا خدای عزوجل صاحب حرفه درستكار را دوست می دارد. [9] .
فضل بن ابی قره گوید: محضر حضرت صادق (ع) بودم، پرسید، از مردی، كه چرا امسال به حج نیامده؛ عرض شد: تجارت را ترك كرده و دستش خالی شده. حضرت كه تكیه كرده بود، راست نشست، و فرمود: تجارت را ترك نكنید تا بی ارزش نشوید، تجارت كنید تا خدا برای شما مبارك گرداند. [10] .
از محمد بن فضیل، از ابی حمزه، از امام باقر (ع) روایت شده كه فرمود: هر كس كار و كوشش كند تا از مردم بی نیاز گردد، و بر اهل خانه اش توسعه دهد، و به همسایگانش نیكی كند، روز قیامت خدا را ملاقات كند در حالیكه صورتش مثل ماه شب چهارده بدرخشد. [11] .
امام باقر (ع) از رسول خدا (ص) روایت كرده كه فرمود: عبادت هفتاد جزء است، و افضل از تمام عبادات، به دست آوردن حلال است. [12] .
ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین همان گونه كه دیگران را به تجارت و كار و كوشش وا می داشتند، خود نیز كار می كردند، و دست از تلاش و كوشش بر نمی داشتند:
در كافی، از عبدالاعلی روایت شده كه گفت: امام صادق (ع) را، در روز بسیار گرمی، در یكی از راه های مدینه دیدم، عرض كردم: قربانت گردم، با آن مقام و منزلتی كه در پیشگاه خدا و نسبتی كه با رسول اكرم (ص) داری، در چنین روزی این گونه كوشش و فعالیت و كار می كنی؟ فرمود: ای عبدالاعلی! به دنبال روزی بیرون آمدم تا از مثل تو بی نیاز گردم. [13] .
و نیز از اسماعیل بن جابر روایت شده كه گفت: روزی بر حضرت، در باغ خرمایی كه
[ صفحه 322]
داشت، وارد شدم، دیدم بیلی به دست گرفته و درخت ها را آب می داد، و پیراهنی از كرباس به تن كرده كه بر تنش چسبیده بود. [14] .
همچنین، در كافی، از ابی عمر شیبانی روایت شده كه گفت: امام صادق (ع) را دیدم كه بیلی به دست گرفته و لباس خشنی بر تن كرده و در باغ خودش كار می كرد و عرق از پشتش می ریخت، گفتم: فدایت گردم، بیل را به من بدهید تا من این كار را انجام دهم، فرمود: دوست می دارم آدمی، در راه طلب روزی، از حرارت آفتاب ناراحت شود. [15] .
داستان فرستادن حضرت صادق (ع) مصادف را به مصر، برای تجارت، با هزار دینار طلا كه به او مرحمت فرموده بود، معروف، و در كافی نیز نقل شده است. [16] .
از ابن عباس روایت شده كه رسول خدا (ص)، هنگامی كه به مردی نگریست و از اعمالش او را خوش می آمد، سؤال می فرمود: آیا این مرد شغل و حرفه ای دارد؟ اگر می گفتند بیكار است می فرمود: از چشمم افتاد. عرض می كردند: به چه جهت؟ می فرمود: اگر شغلی نداشته باشد، با دینش زندگی و امرار معاش می كند. [17] .
امام صادق (ع) فرماید: سه دسته از مردم بدون حساب به بهشت وارد می شوند: پیشوای عادل، بازرگان راستگو، و پیرمردی كه عمرش را در راه طاعت خدا صرف كرده باشد. [18] .
باید دانست كه پیش نیاز تجارت، فراگیری فقه و یادگیری احكام الهی و حلال و حرام است، تا تاجر را از ورطه حرام و گناه، و در نتیجه دوزخ، دور دارد.
اصبغ بن نبات گوید: «شنیدم كه امیرالمؤمنین (ع) روی منبر می فرمود: ای گروه تجارت پیشه! «الفقه ثم المتجر»، اول دانش مذهبی، سپس كوشش اقتصادی.
و نیز می فرمود: «التاجر فاجر، و الفاجر فی النار الا من اخذ الحق و اعطی الحق» [19] ، تاجر، فاجر و تبهكار است، و فاجر در آتش، الا آن كه داد و ستدش بر اساس حق باشد». [20] .
[ صفحه 323]
[1] فروع كافي، ج 5، ص 88 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 43.
[2] تهذيب الاحكام، ج 7، كتاب التجارات، ص 2 - وسائل الشيعه، ج 12، كتاب التجاره، ص 8.
[3] وسائل الشيعه، ج 12، ص 8.
[4] تهذيب الاحكام، ج 7، كتاب التجارات، ص 4 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 8.
[5] فروع كافي، ج 5، ص 75 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 6.
[6] وسائل الشيعه، ج 12، ص 3.
[7] وسائل الشيعه، ج 12، ص 5.
[8] فروع كافي، ج 5، باب فضل التجارة، ص 148 - تهذيب الاحكام، ج 7، كتاب التجارات، ص 3 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 4.
[9] وسائل الشيعه، ج 12، ص 4.
[10] فروع كافي، ج 5، ص 149 - تهذيب الاحكام، ج 7، ص 3 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 7.
[11] فروع كافي، ج 5، ص 78 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 11.
[12] فروع كافي، ج 5، ص 78 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 11.
[13] فروع كافي، ج 5، ص 74.
[14] فروع كافي، ج 5، ص 76 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 23.
[15] فروع كافي، 5، ص 76 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 23.
[16] فروع كافي، ج 5، ص 161 - وسايل الشيعه، ج 12، ص 311.
[17] مستدرك الوسائل، ج 2، كتاب التجارة، مقدمات، باب 2، ص 415.
[18] سفينة البحار، ج 1، ص 121.
[19] اين حديث از پيامبر نقل شده است (وسائل الشيعه، ج 12، ص 285، به نقل از «من لا يحضره الفقيه»).
[20] فروع كافي، ج 5، باب آداب التجارة، ص 150 - من لا يحضره الفقيه، ج 3، باب التجارة و آدبها، ص 121 تهذيب الاحكام، ج 7، كتاب التجارات، ص 6 - وسائل الشيعه، ج 12، ص 282.